آشنایی با ذخیره ی احتیاطی
ذخیره ی احتیاطی، یک سیستم بانکی است که به بانک های تجاری اجازه می دهد با وام دادنِ بخشی از سپرده های مشتریان خود سود ببرند، در حالی که فقط بخش کوچکی از این سپرده ها به صورت نقدی واقعی ذخیره شده و برای برداشت در دسترس است. در عمل، این سیستم بانکی با استفاده از درصدی از سپرده های بانکی مشتریان خود از هیچ چیز پول تولید می کند. به بیان دیگر، این بانک ها ملزم به نگهداشتن حداقل درصد (کسری) از پولی هستند که به حساب های مالی آنها واریز شده است، به این معنی که می توانند بقیه پول را هم وام بدهند. هنگامی که بانکی وام می دهد، هم بانک و هم شخص وام گیرنده وجوه را به عنوان دارایی در نظر می گیرند زیرا از نظر اقتصادی مبلغ اصلی دو برابر می شود. این ارز چندین بار مورد استفاده ی مجدد، سرمایه گذاری مجدد و وام مجدد قرار می گیرد، که به نوبه خود منجر به چند برابری می شود و اینگونه است که بانک های ذخیره ی کسری 'پول جدیدی تولید می کنند'. قرض و وام جزء سیستم بانکداری ذخیره کسری است و اغلب مستلزم آن است که بانک مرکزی ارز جدیدی را در گردش بگذارد تا بانک های تجاری قادر به برداشت باشند. اکثر بانک های مرکزی نیز به عنوان نهادهای نظارتی عمل کرده و حداقل میزان ذخیره را تعیین می کنند. چنین سیستم بانکی در اکثر موسسات مالی کشورها استفاده می شود. در ایالات متحده و در بسیاری از کشورهای آزاد تجاری هم رایج است.
ایجاد سیستم های بانکی ذخیره ی احتیاطی
سیستم بانکداری ذخیره کسری در حدود 1668 هنگامی ایجاد شد که Riksbank سوئدی (Sveriges) به عنوان اولین بانک مرکزی در جهان تأسیس شد - اما سایر اَشکال اولیه بانکداری ذخیره ی کسری قبلاً مورد استفاده قرار گرفته بود. این ایده که سپرده های پولی می توانند رشد کرده و گسترش یابند و اقتصاد را از طریق وام تحریک کنند، به سرعت به یک ایده محبوب تبدیل شد. بهتر بود که به جای روی هم انباشتن منابع موجود، از آنها برای کمک به مخارج و هزینه ها استفاده میشد. پس از اقدام سوئد برای رسمی شدن این روش، ساختار ذخایر کسری نگه داشته شد و به سرعت گسترش یافت. دو بانک مرکزی در ایالات متحده تأسیس شد، اولی در 1791 و دومی در 1816، اما هیچ کدام دوام نیاورد. در سال 1913، قانون فدرال رزرو، بانک فدرال رزرو ایالات متحده را ایجاد کرد که اکنون بانک مرکزی ایالات متحده است. اهداف این موسسه مالی، تثبیت و به حداکثر رساندن و نظارت بر اقتصاد در زمینه های قیمت گذاری، اشتغال و نرخ بهره است.
عملکرد سیستم بانکی ذخیره ی احتیاطی چگونه است؟
وقتی مشتری پول را به حساب بانکی خود واریز می کند، آن پول دیگر حداقل دارایی سپرده گذار نیست، حداقل به طور مستقیم. بانک در حال حاضر مالک آن است و در مقابل، به مشتریان خود حساب سپرده ای باز میکند تا از آن استفاده کنند. این بدان معناست که مشتری بانکی آنها باید در صورت تقاضا و بر طبق قوانین و رویه های تعیین شده ی بانک به وجه کامل سپرده خود دسترسی داشته باشد. با این حال، هنگامی که بانک پول واریز شده را در اختیار می گیرد، وجه کامل را نگه نمی دارد. فقط درصد کمی از آن را نگه میدارد (ذخیره کسری). این مقدار ذخیره معمولاً بین ۳ تا ۱۰ درصد متغیر است و مابقی پول برای صدور وام به مشتریان دیگر استفاده می شود. در نظر بگیرید که چگونه این وامها با این مثال ساده پول جدیدی تولید می کنند:
- مشتری A 50000۰ دلار در بانک 1 سپرده گذاری می کند. بانک 1 به مشتری B 45000 دلار وام میدهد.
- مشتری B 45000 دلار در بانک 2 سپرده گذاری می کند. بانک 2 به مشتری C 40500 دلار وام میدهد.
- مشتری C 40500 دلار در بانک 3 سپرده گذاری می کند. بانک 3 به مشتری D 36450 دلار وام می دهد.
- مشتری D 36450 دلار در بانک 4 سپرده گذاری می کند. بانک 4 به مشتری E 32805 دلار وام می دهد.
- مشتری E 32805 دلار در بانک 5 سپرده گذاری می کند. بانک 5 به مشتری F 29525 دلار وام می دهد.
با ذخیره ی احتیاطی 10%، سپرده ی اولیه ی 50000 دلاری در کل به 234280 دلار افزایش یافته است که جمع سپرده های مشتریان به اضافه 29525 دلار است. اگرچه این یک مثال بسیار ساده از نحوه تولید پول توسط بانکداری ذخیره ی احتیاطی است، اما ایده اصلی را نمایان میسازد. توجه داشته باشید که این فرایند بر اساس اصل بدهی است. حسابهای سپرده نشان دهنده پولی است که بانکها به مشتریان خود بدهکار هستند (بدهی) و بهره ی وامی بیشترین درآمد را برای بانکها دارد و دارایی آنها هستند. به بیان ساده، بانک ها با دادن وام بیشتر، درآمد بیشتری کسب می کنند.
عملکرد بانک ها
اگر همه کسانی که در بانک خاصی سپرده دارند تصمیم بگیرند که حاضر شوند و همه پول خود را برداشت کنند چطور؟ این امر به عنوان مدیریت بانکی شناخته می شود و از آنجا که بانک فقط ملزم به نگهداری بخش کوچکی از سپرده های مشتریان خود است، به احتمال زیاد این بانک به دلیل ناتوانی در انجام تعهدات مالی خود شکست می خورد. برای اجرای سیستم بانکی ذخیره ی کسری لازم است که سپرده گذاران برای برداشت یا دسترسی به تمام مبلغ سپرده خود به طور همزمان به بانک ها مراجعه نکنند. اگرچه چنین اتفاقاتی در گذشته رخ داده است، اما معمولاً رفتار مشتریان اینطور نیست. به طور معمول، مشتریان تنها در صورتی تمام پول خود را برمیدارند که بانک با مشکل جدی روبرو باشد. در ایالات متحده، رکود بزرگ یکی از نمونه های مشهور ویرانی است که با برداشت از حساب گسترده ایجاد شد. امروزه ذخایری که در اختیار بانک هاست در به حداقل رساندن احتمال تکرار این امر کمک می کنند. برخی از بانک ها برای برآوردن بهتر خواسته های مشتریان خود و دسترسی به وجوه حساب سپرده خود، بیش از حداقلِ مقرر ذخیره دارند.
مزایا و معایب بانکداری ذخیره احتیاطی
اگر چه بانک ها از مزایای این سیستم بسیار پردرآمد برخوردار هستند اما بخش کوچکی از آن به عنوان سود به حساب مشتریان بانک منتقل می شود. دولت نیز بخشی از این طرح است و اغلب اظهار میکند که سیستم های بانکی ذخیره ی کسری به مخارج و هزینه ها کمک می کند و ثبات و رشد اقتصادی را فراهم می کند. از سوی دیگر، بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که طرح ذخیره ی کسری پایدار نیست و کاملاً خطرناک است - به ویژه اگر در نظر بگیریم که سیستم پولی فعلی که توسط اکثر کشورها اجرا می شود، در واقع بر اساس اعتبار/بدهی است و نه بر اساس پول واقعی. سیستم اقتصادی موجود ما بر این فرض استوار است که مردم هم به بانک ها و هم به ارز دولتی که توسط دولت ها به عنوان پول قانونی تأسیس شده است اعتماد دارند.
بانکداری ذخیره کسری و رمز ارز
برخلاف سیستم سنتی ارز دولتی، بیت کوین به عنوان یک ارز دیجیتال غیر متمرکز ایجاد شد و چارچوب اقتصادی جایگزینی را ایجاد کرد که به شیوه ای کاملاً متفاوت عمل می کند. درست مثل بیشتر رمز ارزها، بیت کوین با شبکه ای از گره های توزیع شده حفظ میشود. همه داده ها با رمزنگاری محافظت شده و در دفتر کل توزیع شده به نام بلاک چین ثبت می شوند. این بدان معناست که نیازی به بانک مرکزی نیست و هیچ مرجع متولی نیز وجود ندارد. همچنین، انتشار بیت کوین محدود است به طوری که پس از رسیدن حداکثر به 21 میلیون واحد، دیگر سکه تولید نمی شود. بنابراین، زمینه کاملاً متفاوت است و چیزی به نام ذخیره کسری در دنیای بیت کوین و رمز ارزها وجود ندارد.