به بیان ساده تر، ارز دولتی پول رایجی است که ارزش گذاری آن توسط دولت صادرکننده اش انجام می شود نه با اجناس و کالاها. در این نوع پول، قدرت دولتی که ارزش گذاری می کند مهم است. اکثر کشورهای جهان از سیستم ارز دولتی برای خرید کالا و خدمات، سرمایه گذاری و پس انداز استفاده می کنند. در تعیین ارزش پول قانونی، ارز دولتی جایگزین استاندارد طلا (ارزِ مبتنی بر نرخ طلا) و دیگر سیستم های مبتنی بر نرخ کالا شد.
افزایش ارز دولتی
پول دولتی (پول رسمی هر کشور) قرن ها پیش در چین بوجود آمده است. استان سیچوان در قرن یازدهم انتشار پول کاغذی را آغاز کرد. در ابتدا می شد آن را با ابریشم، طلا یا نقره تعویض کرد. اما سرانجام، کوبلای خان به قدرت رسید و در طول قرن سیزدهم سیستم ارز دولتی را ایجاد کرد. مورخان ادعا می کنند که این پول در سقوط امپراتوری مغول نقش داشت؛ هزینه های زیاد و تورم بیش از حد زمینه ی نابودی آن بود. در قرن 17 نیز پول دولتی در کشور های اروپایی مثل اسپانیا، سوئد و هلند مورد استفاده قرار گرفت. این سیستم در سوئد شکست خورد و دولت در نهایت آن را کنار گذاشت و استاندارد نقره را به کار گرفت. طی دو قرن بعدی، فرانسه ی نو در کانادا، کلونی های آمریکایی و سپس دولت فدرال ایالات متحده پول دولتی را امتحان کرد و به نتایج مختلفی رسید. تا قرن بیستم، ایالات متحده به طور محدود به استفاده از ارز مبتنی بر نرخ کالا می پرداخت. در سال 1933، این دولت به روش مبادله طلا با پول کاغذی پایان داد. تا سال 1972، تحت ریاست جمهوری نیکسون، ایالات متحده استاندارد طلا را به طور کامل کنار گذاشت، سقوط آن در مقیاس بین المللی نهایی شد و به سیستم ارز دولتی تغییر کرد. این امر منجر به استفاده از ارز دولتی در سراسر جهان شد.
ارز دولتی در مقابل استاندارد طلا
سیستم استاندارد طلا اجازه تبدیل اسکناس های کاغذی به طلا را می داد. در حقیقت، تمام پولهای کاغذی با مقداری طلا که دولت نگه میداشت، مبادله میشد. در سیستم ارزی مبتنی بر کالا، دولت ها و بانک ها تنها در صورتی می توانند ارز جدیدی را وارد بازار کنند که ارزش طلا را حفظ کنند. در این سیستم توانایی دولت در تولید پول و افزایش ارزش ارز به عوامل اقتصادی محدود میشد. از سوی دیگر، در سیستم ارز دولتی، پول به چیز دیگری تبدیل نمیشود. با پول دولتی، مقامات مي توانند مستقيماً بر ارزش پول رایج تأثير بگذارند و آن را با شرايط اقتصادي گره بزنند. دولت ها و بانک های مرکزی شان کنترل بیشتری بر سیستم های ارزی دارند. آنها می توانند به وقایع و بحران های مختلف مالی با ساز و کارهای مختلفی مانند ایجاد بانکداری ذخیره ی کسری/جزئی و اجرای تسهیلات کمّی پاسخ دهند.
طرفداران استاندارد طلا معتقدند که سیستم ارزی مبتنی بر نرخ کالا از ثبات بیشتری برخوردار است زیرا با چیزی که فیزیکی و ارزشمند است معامله می شود. بالعکس طرفداران ارز دولتی معتقدند که استاندارد طلا از ثبات بیشتری برخوردار است. در این زمینه، ارزش یا قیمت پول مبتنی بر نرخ کالا و پول دولتی می تواند در نوسان باشد. اما با سیستم ارزی دولتی، دولت از انعطاف پذیری بیشتری برای اقدام در مواقع اضطراری اقتصادی برخوردار است.
برخی از مزایا و معایب استفاده از ارز دولتی
اقتصاددانان و دیگر کارشناسان مالی در مورد ارز دولتی اتفاق نظر ندارند. موافقان و مخالفان مزایا و معایب این سیستم ارزی را بررسی می کنند.
- کمیابی: پول دولتی تحت تأثیر کمیابی یک کالای فیزیکی مانند طلا قرار نمی گیرد و محدود نمی شود.
- هزینه: تولید ارز دولتی مقرون به صرفه تر از تولید پول مبتنی بر نرخ کالا است.
- پاسخ گویی: ارز دولتی به دولتها و بانکهای مرکزیشان برای رسیدگی به بحرانهای اقتصادی انعطاف پذیری می دهد.
- تجارت بین الملل: ارز دولتی در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار می گیرد و آن را به ارز قابل قبولی برای تجارت بین المللی تبدیل می کند.
- راحتی: برخلاف طلا، پول دولتی متکی به ذخایر فیزیکی که نیاز به ذخیره، حفاظت، نظارت و سایر موارد پرهزینه دارند نیست.
- بدون ارزش ذاتی: ارز دولتی هیچ ارزش ذاتی ندارد. این به دولت ها امکان میدهد تا از هیچ چیز پول تولید کنند، که می تواند منجر به تورم شدید و فروپاشی سیستم اقتصادی آنها شود.
- از نظر تاریخی ریسک دار: از لحاظ تاریخی، پیاده سازی سیستم های ارز دولتی به طور معمول منجر به سقوط مالی شده است، که نشان می دهد این سیستم ها خطراتی دارند.
ارز دولتی در مقابل رمز ارز
ارز دولتی و رمز ارز تنها اندکی با هم شباهت دارند؛ هیچ کدام با کالای فیزیکی مبادله نمیشود - شباهت اینجا پایان می‌پذیرد. در حالی که پول دولتی توسط دولت ها و بانک های مرکزی کنترل می شود، رمز ارزها عمدتا غیر متمرکز هستند (کنترل نمی شوند) که این عمدتا به خاطر دفتر کل دیجیتالی توزیع شده به نام بلاک چِین است. تفاوت قابل توجه دیگری که بین این دو سیستم ارزی وجود دارد نحوه تولید هر کدام از این پولها است. بیت کوین، مانند اکثر رمز ارزها، عرضه ی کنترل شده و محدودی دارد. در مقابل، با توجه به نیازهای اقتصادی کشور، بانک ها می توانند از هیچ چیز، پول دولتی تولید کنند. رمز ارزها که نوعی پول دیجیتالی محسوب می شوند هیچ گونه همتای فیزیکی ندارند و بدون مرز هستند و برای انجام معاملات در سراسر جهان محدودیت کمتری ایجاد میکنند. علاوه بر این، معاملات برگشت ناپذیر هستند و در مقایسه با ارز دولتی، ماهیت رمز ارزها گونه ای است که ردیابی را بسیار دشوار می کند. نکته قابل توجه اینجاست که بازار رمز ارزها بسیار کوچکتر و در نتیجه بسیار بی ثبات تر از بازارهای سنتی است. این احتمالاً یکی از دلایلی است که رمز ارزها هنوز به طور جهانی پذیرفته نشده اند، اما با رشد و بلوغ اقتصاد رمزنگاری، احتمالاً بی ثباتی این بازار کاهش می یابد.
کلام آخر
آینده ی هر دو نوع پول به هیچ وجه مشخص نیست. در حالی که رمز ارزها هنوز راه درازی در پیش دارند و مطمئناً با چالش های بیشتری روبرو خواهند شد، تاریخچه ارز دولتی آسیب پذیری این نوع پول را نشان می دهد. به خاطر همین بسیاری از افراد در حال بررسی امکان حرکت به سوی استفاده از رمز ارزها برای معاملات مالی خود هستند تا حداقل درصدی از معاملات خود را از این طریق انجام بدهند. یکی از ایده های اصلی ایجاد بیت کوین و رمز ارزها، کشف شکل جدیدی از پول است که بر اساس یک شبکه توزیع شده ی همتا به همتا ساخته شده است. به احتمال زیاد بیت کوین نه برای جایگزینی کل سیستم ارز دولتی بلکه برای ارائه یک شبکه اقتصادی جایگزین ایجاد شده است. با این حال، مطمئناً این پتانسیل را دارد که یک سیستم مالی بهتر برای یک جامعه بهتر ایجاد کند.